La schlatta Durschei

pdfSurvesta dallas naschientschas e mortoris en Tujetsch da 1664-1877
pdfSurvesta da tuts Durschei naschi en Tujetsch
pdfSurvesta dalla lingia Tujetsch-Mustér

Durschei – Notizias davart ils Durschei en Tujetsch
pdfNotizias davart ils Durschei

Igl uoppen dils Durschei (tenor G.Casura, 1937)

UoDurschei Famiglia: Durgiai (Gurtschey, Durcei, Durgai) da Mustér; schlatteina svanida en Tujetsch. Il num deriva digl uclaun Durtschey.
Uoppen: En blau cun ina bulscha argien-blaua, ina ala blaua, cuvretgs cul maletg dil scut, cuvretga blau/argien.
Fontaunas: 1. Finiastra baselgia en la baselgia parochiala a Mustér
2. Uoppen Amstein
Durschei (tenor Konrad Huber en Rät. Namenbuch, pag. 495/tom 3, 2. part, 1986) Disentis 1808 (FNS: a). (Nurschai, Urschai, Wiese. RNB. 354))

 

 

 

 

 

 

 

Derasaziun

Tujetsch: 1380 Peter von Ortschoew; ca. 1500 Jacum Durphy, 1555 an Benedicht
Durtscheyen huss; 1609 Jacum Durtzey, Deg Durtzey; 1625 Joh. Durtschey; 1664 Barbara Durzei, Anna Deschurei, Jacob Durziei; 1669 Catharina Duschurei; 1673 Adelgottus Durschei; 1674 Magdalena de Nurschei; 1687 Felix Dorschei; 1691 Anna Durtschei; 1692 Catharina de Nurtschei; 1704 Jacob de Nuntschei, Math. Duscherei; 1718 Joan. Franc. Durtgai.
Trun: 1700 Ursula Dusherei (Aethuatensis)
Ladir: 1714 Anna Maria Durschey ( Atwazensis)
Vrin: 1741 Anna Durschey ( Aetuatiensis)
Mustér: 1804 Thomas Fidelis Durschei (morts ils 29-7-1804 / 50 onns)
1807 Maria Monica Durschei (morta 8-1-1807 / 61 onn)
1808 Maria Catarina Dursei (morta 16-3-1808 / 8 dis)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

12/13avel tschentaner
El 12 e 13avel tschentaner ein ils Gualsers arrivai en plirs trops sur il Crispalt (Cuolm d’Ursera, Pass Alpsu). Burgers, Burkharts, Jennys, Sniders e Zurggens ein secasai sin las spundas da Büel, Müren,Mülimat e Platte sisum la Val Tujetsch ella vischinonza da Tschamut (Z’Mut). Plinavon han els populau Selva, las spundas sur Rueras, Giuv (Jufs) Müllinären (Mulinatsch) Ortschöw (Nurschai), Müllair (Milar). Aunc oz dattan las schlattas Schmid, Berther, Monn, Hendry perdetga da quella derivonza.

Nurschai
Sut il tetel „Die mittelalterliche Oekonomie“ scriva Martin Bundi, Cuera: En connex cun la tratga da nuorsas che veva el decuors dil 14avel tschentaner ina enorma muntada ella Val Tujetsch scriva el: „Mannigfach spiegelt sich das Schaf in den Flurnamen. Drei Formen kommen hier vor: a) Nutrix/Nuorsa, (die Ernährerin!) die allgemeine Bezeichnung für Schaf im rätoromanischen nördlichen Graubünden. Da ist einmal das Weideareal von Nurschallas (nutrix + Suffix –ella), dann Nurschai, eine ehemalige Siedlung auf ca. 1600 m westlich Rueras ….“

Document da 1368
En quei document cumpara in Gielii Ortschei sco vischin da Camischolas-sura

1380
Peter von Ortschoew cumpara el document: Avat Johannes e conventuals dalla casa da Diu a Mustér vendan als habitonts da Tujetsch il daner sin nuorsas per 103 „churwälsche Mark“.
Original, tudestg, pergameina egl archiv dalla pleiv, nr. 82,
Sigiladers: avat e convent da Muster, sigil maunca.

1538
Igl onn 1538
ei quei document vegnius confirmaus e renovaus entras la dertgira a Mustér. Ils nums ella pergameina dattan perdetga dils descendents vallesans che vivevan en quellas uclivas el contuorn dalla Val Giuv. Quei fatg muossa era ch’els eran secasai en quels loghens si per las spundas da Rueras e buca mo a Tschamut e Selva. Els han carteivlamein schau svanir las grondas tendas d’uaul, dretg e seniester dalla Val Giuv ed a Scharinas, Planatsch, Milez, Mulinatsch, Giuv e Mila.
Aschia anflein nus in: Peter von Ortschöw (Nurschai)

1550
Item Jan Wüll soll den nachburen von Davetsch jerlichen zwen Rinisch gl.Zins off S. Martins tag; Und dz versichert uff Huss und Hoff zü Sadrun gelegen. Erst ein stückh guot in Aren, stost morgen halb an Durig Platzi güt, abenthalb an Yan Tschansen guot, mer aber ein stuckh guot, stost morgenhalb an Ursula Jon Thoni guot, abenthalb an Jan Tschansen güt, me ein stuckh guot an dem Wäyellen weg, stost morgen halb an Ursula Thoni guot, abenthalb an Gallis da Paneyen guot, me ein stuckh guot in Bloun Sadrun, stost morgen halb an Melcher von Dönyfrow guot, abenthalb an Gallis da Paneyen guot, mer ein stückh guot in Bloun Sadrun, stost morgenhalb an Jon Tschans guot, abenthalb an Penadikt Durtschey guot. Und yst sölicher Zins gemacht im Jor 1550.

Confraternitad da S.Giachen da 1609
El temps miez fuva ei vegniu moda da far pelegrinadi tier la fossa da s.Giachen en Spagna e fundar confraternitads en honur da quei sogn. Igl onn 1609 vegn ina tala era fundada a Sedrun per l’entira vallada. Segiramein ha la veneraziun da s.Giachen a Rueras motivau a quella uniun. Entgins Tujetschins fuvan quei onn serendi en Galizia/Spagna tier s.Giachen a Santiago di Compostela. Returnai han els fundau la confraternitad da s.Giachen. Egl anniversari da 1456 ein els numnai, ils pelegrins da Santiago. Denter biars auters era:
Jacum Durzeii e Salter Deg Durzei

1630
Durschei (Durcei) Jacob selter; egl anniversari da 1456

Cudischs da naschientschas 1664 –
de Nurschei
14-07-1692 Catharina feglia da Jacobi de Nurschei e Riedi Ursula
02-07-1698 Joannes Baptista fegl da Joannes Baptista de Nurschei e Berther Agnetis
13-01-1702 Maria Christina feglia da Joanni Baptista de Nurschei (Nurtschei) e Berther Agnetis
27-08-1704 Jacobus fegl da Joannis Baptista de Nurschei (Nurtschei) e Berther Agnetis
27-05-1706 Maria Catharina feglia da Joannis Baptsita de Nurschei (Nurtschei) e Beer Agnetis

Durschei
Emprem Durschei el cudisch da 1664:
19-01-1664 Anna feglia da Michele Durschei e dil Stoffel Anna
1668 – 1671 Duriei (7 gadas)

Davos Durschei naschius en Tujetsch:
30-01-1840 Joseph Antonius Durschei fegl da Martin Durschei e Beer Monica Salins/Sedrun

Cudischs da morts 1664 –
16-12-1666 Christina de Nurzei
23-12-1701 jacobi de Nurtschei
21-02-1707 Jacobi de nurtschei
26-12-1708 Magdalena de nurtschei dunna da Jacobi Cazirauns
26-05-1711 Agatha de nurtschei

06-09-1667 Martinus Durschei (in valle Mila Martinus Durciei) Scripziun el cudisch da morts: Durciei, Duriei, Deschurei, Durgiai, Durtschei, durshei,

Davos Durschei morts en Tujetsch
9-4-1855 Giusep Lurenz Durschei fegl da Sep Antoni Durschei e Degonda Maria Agatha Sedrun morts d’apoplexia da 74 onns

1667
Ils 6 da settember ei Durschei Martin daus sur in precipezi ella Val Mila e rut la totona.

1683
Durschei Martino, statalter; cudisch da battens 1664 –

1687
Durschei Jacobo, statalter; cudisch da battens 1664 –

1691
Ils 18 da matg ei Durschei Ludivic daus sil Cuolm da Vi sur in grep giu e staus morts.

1702
El contract da Johannes Ritz cun la pleiv da Tujetsch cumpara: … in beysein der herren geschwornen aiss namblichen herrn str. Jacob Durtschey, …

1734
Ils 17 da fenadur ei Durschei Felici daus giud il tetg d’in clavau e staus morts.

Beins ed uclauns
Durtschey; pli baul Urschen ed Urtschhey, num da famiglia, enagiusut Malamusa
Tenor Giachen Casper Muoth: Die Thalgemeinde Tavetsch, Ein Stück Wirtschaftsgeschichte aus Bünden; Bündnerisches Monatsblatt 1898:

Durtschey: (ursprünglich Urscheu und Urtschen von urceus, Krug, wohl Milchmass.
Durtschey is entsanden durch Kontraktion von da „d“ und Urtschey, wie
Nurtschey aus Urtschey. Daher stammt der Familienname Durtschei, jetzt Durgiai.

Pader Ambros Widmer en Die Tavetscher Orts- und Flurnamen: ….. und die Brenessel (romontsch: urtgicla) hinter den Namen Urschai, Nurschai sura, Nurschai sut steckt. ….

Val Medel
En Val Medel existan ils treis nums locals, nums d’uclivas habitadas da vart senistra dalla val: Durschis, Durschei e Duscherei. Tenor indicaziuns digl archivar Linus Beeli ein negliu registrau la schlatteina Durschei. Ina emigraziun dalla Val Medel vi ella Val Tujetsch ha giu liug duront tschentaners. Aschia ein ils de Paly, ils de Perde, ils de Medel e Soliva secasai en Tujetsch. Forsa ein era ils Durschei derivonts dallas uclivas dalla Val Medel?

Schlatteinas e famiglias mortas ora a Medel
Aunc oz aud‘ ins a plidond nos vegls da quella e tschella famiglia, che seigi svanida per ina e peradina. Consultein nus ils cudischs da mortoris, sche constateschan ins clar e bein, ch’enteifer mintga tschentaner ein certas famiglias e schlatteinas idas en fossa e cun ellas era lur memoria ed il davos perfin lur num. Quels nums ein denton aschi interessants per l’historia locala e dalla tiara insumma, ch’ins duess nudar si els en mintga vischnaunca.
Per Medel lein nus far quei cheu cuortamein, cun notificar en parantesa qual onn els vegnan aunc numnai per la davosa gada:
…….. Urgieri (1707); Durtschei (1708) ……….
Las pli numerusas famiglias da Medel ein stadas; de Pally (= Pali); Venzin (= Vanzin); Bundi (= Bondi) e quellas ein aunc oz las pli fritgeivlas. Medemamein dariet famiglias eran el 18avel e 19avel tschentaner ils: Simonet, Capeder, Giger, Biart e Flepp.
Notizia tenor pader Baseli Berther

La punt nova da Durschei
Tgi che va per la Val Medel si e giu ni viaden ellas vals lateralas da quella, entaupa in grond diember da punts e piogns. La construcziun ed il manteniment da quels objects ha adina puspei procurau per discussiuns e meinis divergents. Aschia eis ei era buca stau auter tier la punt da Durschei che secatta sut Fuorns e colligia il stradun cun las aclas Durschei, Durschis ed ils mises da Munderschei (Mundurschei).
PIOGNS unviern 2006/pag. 48; Quei e tschei da Linus Beeli, archivar communal, Curaglia

Lavina da 1749 a Rueras dils 6 da fevrer
1. Thomas Durschei um da Genin Maria Margaritha
2. Gion Fidel Durschei naschius ils 12-10-1748 da Thoma Durschei e Genin Maria Margaritha
3. Anna Barbara Durschei naschida ils 17-1-1747 da Thoma Durschei e Genin Maria
Margaritha
4. Anna Maria Ursula Durschei naschida ils 7-10-1745 feglia da Antoni Durschei e
Caduff Anna Maria
5. Martin Felici Durschei naschius ils 11-4-1746 fegl da Jacob Durschei e Monn
Anna Maria
6. Anna Maria Durschei naschida ils 19-4-1740 feglia da Jacob Durschei e Monn
Anna Maria
7. Barbara Durschei dunna da Benedetg Venzin
8. Anna Durschei
9. Casparus Durschei

Nus alzein ils egls envi. Ei para sco nus udessen la ramur ed il fraccass dalla lavina dall‘ Ondadusa. Ella vegn cun furia encunter Zarcuns e satiara sur Giachen Biart, plevon da Sedrun, cun tschun autras persunas: Giusep de Medell (il davos da quella schlatta), Casper Durschei, Sep Maria Caviezel, Onna Maria ed Onna Barla, feglias da Giachen Berther. Plevon Biart, numnaus silsuenter sur Giachen dalla lavina, leva purtar cun quels treis umens gl‘ emprem agid als vischins da Rueras tier la terribla catastrofa dils 6 da fevrer 1749 ed ein daventai sez ina heroica unfrenda da carezia proximala ed han augmentau la profunda consternaziun dall‘ entira vallada.
En „A Camischolas“ da pader Baseli Berther

Dumbraziun da 1768
A Rueras:
1. Caspar Durschei maridaus cun Gretta de Gonda
2. Martin Felici Durschei maridaus cun Maria Lucia Monn cun 4 feglias
3. Giusep Antoni Durschei maridaus cun Maria Artha de Gonda cun 2 feglias

1776
Beatissime Pater!
Giuseppe Antonio Beer Romae praesens et brevi discesurus humillime supplicat Sactitatem Vestram, ut dignetur benigne concedere sibi et omnibus suis consanguineis, ac affinibus in primo gradu, necnon duodecim personis infra nominatis, Indulgentiam Aenariam in articulo mortis, dummodo tunc poenitentes, et confesso, ac sacra Comunione refecti, vel quatenus id facere nequiverint, saltem contriti Nomen Jesu ore si potuerint, sin minus corde devote invocaverint. Quam Deus etc.
Nomina autem duodecim Personarum sunt, ut sequitur infra.
….
III.
Martino Felice Durschei
IV.
Giuseppe Antonio Durschei
…..

Sanctissimus benigne annuit.
Die 12 Januarii Anno 1776, Pius VI. Braschi Pont. Opt. Max.
Copiau dagl original, che sesanfla sco harta fatga en en casa de gerau Giachen Giusep Cavegn a Sedrun, casa stada de mistral Beer.
P. Baseli Berther, 1916.

Dumbraziun da 1791
A Rueras
Joseph Durschei maridaus cun Mariarta de Gonda cun 3 fegls
Martin Felici Durschei, vieu cun ina feglia

Cudischs da naschientschas, mortoris e lètgs a Mustér
Naschientschas:
08-03-1807 Maria Cresentia feglia da Joannes Georgi ed Anna Maria Berther
30-09-1809 Joan Baptista Fidelis fegl da Joannes Georgi ed Anna Maria Berther
…..
Mortoris:
1804 Thomas Fidelis Durschei (morts ils 29-7-1804 / 50 onns)
1807 Maria Monica Durschei (morta 8-1-1807 / 61 onn)
1808 Maria Catarina Dursei (morta 16-3-1808 / 8 dis)

Lètgs:
09-02-1807 Joannes Georgi Dursei cun Anna Maria Berther
03-07-1837 Thomas Durschei cun Maria Dorothea Huonder
…….

Rueras, lavina de 1817, ils 6 de Mars
Rueras ils 12 de Marz 1817.
Dilectissim Signur Confrar!
…….dapli ein Schmacai Baba Cavorgia cun 3 affons, Giachen Antoni Durschei cun
sia duna, et Baba Peder…….
Scret en prescha Sur Confrar Vigeli Wenzin

Dumbraziun da 1835
Durschei Martin 60 onns In Salins Verheurathet
Durschei Monika 37 In Salins Frau
Durschei Agatha 6 meins In Salins
Durschei Joseph Laurens 56 In Sadrun Verheurathet
Durschei Barbara Catharina 53 In Sadrun Frau
Durschei Maria Josepha 8 In Sadrun

Dumbraziun 1848
A Sedrun
Durschei Lurens 13-02-1779 – 1856
Dunna Barbla Jagmet 15-01-1788
Affon:
Maria Giuseppa 21-3-1827

A Gonda
Durschei Martin 12-6-1772 – 1849
Dunna: Beer Maria Mengia 11-9-1798 – 1851
Affons:
Mariarta 4-9-1834
Martin Felici 28-10-1836
Giusep Antoni 30-1-1840 – 1852

Dapi igl onn 1855 dat ei negins „Durschei’s“ ella Val Tujetsch. Tenor la gliesta d’emigraziun ella America (USA) ein negins Durschei’s emigrai da Tujetsch els Stadi Uni. Durschei Maria Agata naschida 1834 emigrescha igl onn 1850 el Württemberg sco fumitgasa. Era Durschei Martin Felix, naschius 1836, emigrescha 1850 el Württemberg e lavura sco fumegl. El marida Therese Briechle e lur sulet affon, Martin, registraus en Tujetsch nescha ils 14-8-1877 a Unterbinwang/Bayern.

Glogn 1939
Ch’ils dus nums Durgiai e Durschei (=pronunziau cun ferm sch!) derivein buca d’in sulet pli vegl, para a nus buca ded esser segir. Il num Durschei vegn a derivar dal num local „Durtschey“ documentaus ella Val Medel entras plirs documents dil 16avel tschentaner (1538, 1560, 1596 Mundt-Durschey). „Durtscheys“ vegnan era avon en Tujetsch, gia all’entschatta dil 17avel tschentaner.
Guglielm Gadola en Glogn 1939, pag. 47

Recapitulaziun
Tujetsch ha giu duront tschentaners bia famiglias Durschei. A Medel ei quella schlatta buca derasada. Ei lai concluder ch’ils Durschei’s a Muster seigien derivonts da Tujetsch. Carteivel ein ils Durschei da Rueras serendi a Mustér suenter la lavina gronda da Rueras 1749 ed auters forsa era suenter l’invasiun franzosa da 1799 ella Cadi e secasai leu.

Interessanta ei era l’interpretaziun differenta dil num Durschei; d’ina vart quella da Giachen Casper Muoth, lu pader Ambros Widmer e sco ulteriura la derivonza dil num Nurschei dalla nuorsa tenor Martin Bundi.

Igl ei segir e per precisar:
Il num Durschei en differentas fuormas ei derivonts da Tujetsch: Quei dattan las sura fontaunas memia bein perdetga, quei per l’emprema ga 1380 sco Ortschöw e lu deffinitiv 1555 cun Benedicht Durtscheyen. Ils Durschei’s, denter 1664 e 1840 ein 112 naschi ella val, ein svani en Tujetsch.

Durschei Antoni viveva igl onn dalla lavina gronda a Rueras, pia 1749. Ils 6 da fevrer piarda el la veta en quella e lai anavos dus affons, Anna Maria Ursula e Thomas Vigilius (Fidelis) e sia dunna Anna Maria Caduff. Els vegnan pia ad haver piars tut. La famiglia ni segiramein il fegl serenda el decuors dils onns suandont a Muster e marida ina Maria Monica. El ei morts 1804 a Mustér e sia dunna 1807.
Lur fegl Joannes (Hans) Georgi marida 1807 Berther Anna Maria. Da quels dus derivan tut ils Durschei’s da Mustér.

Sedrun, el meins fenadur 2005; cumpletau il december 2006

Tarcisi Hendry